Demissionair minister Rob Jetten vroeg in 2022 het Expertteam Energiesysteem 2050 om advies over het toekomstige energiesysteem in Nederland. Het team wilde in dit advies ook de stem van inwoners laten horen en stelde de Inwonerraad Energie (IRE) in. ‘Het leek ons interessant om deze inwonerraad te volgen en de ervaringen en opvattingen van deelnemers te onderzoeken’, vertelt Wytse Gorter, wetenschapper aan de RUG. ‘We deden dat als onderdeel van het onderzoeksproject RESPECT. Daarin ontwikkelen wij programma’s om mensen met verschillende achtergronden te betrekken en om verschillende waarden mee te nemen in besluitvorming over Regionale Energiestrategieën. RESPECT is weer onderdeel van het NWO-programma MARET, dat in het algemeen kijkt naar de maatschappelijke aspecten van de regionale energietransitie.’
Inwonerraad maakte vijfentwintig adviezen
De Inwonerraad Energie bestond uit vijfenzeventig gelote Nederlandse inwoners en was een representatieve afspiegeling van de Nederlandse samenleving op basis van gender, leeftijd, provinciale afkomst, opleiding, politieke oriëntatie en migratieachtergrond. ‘De raad kwam vier zaterdagen bij elkaar’, zegt Wytse. ‘Eerst maakten de deelnemers kennis met energie-onderwerpen. Vervolgens mochten zij bepalen welke onderwerpen zij verder wilden bespreken. Over die onderwerpen kwamen experts meer vertellen.’ Op basis daarvan gingen de deelnemers aan de slag met het schrijven van de adviezen. Wytse: ‘Heel leuk was dat minister Jetten ook nog langs kwam om zijn belangstelling te tonen en vragen te stellen en beantwoorden.’
In de vierde bijeenkomst legden de deelnemers de laatste hand aan de adviezen, waarna erover werd gestemd. In totaal stelde de raad vijfentwintig adviezen op, waarvan er bij de stemming negentien werden geaccepteerd. De raad heeft alle adviezen – dus ook de zes die niet door de hele inwonerraad werden gedragen – aan minister Jetten aangeboden. De adviezen waren verschillend van aard, en liepen van ‘collectieve energie-inkoop van energie’ en ‘begrijpelijke informatie’ tot ‘meer mix, minder afhankelijkheid’ en ‘behoud van mooie uitzichten.’
Deelnemers en niet-deelnemers vinden betrokkenheid inwoners belangrijk
Wat was nu de betrokkenheid van de RUG bij de inwonerraad? Wytse: ‘Wij legden de deelnemers voor de eerste en de laatste bijeenkomst een vragenlijst voor om hun verwachtingen en terugblikken te meten. Daarnaast hielden we een steekproef onder de algemene populatie, oftewel niet-deelnemers, om vergelijkingen te maken met deelnemers van de inwonerraad.’ Daar kwamen verschillende conclusies uit, aldus Wytse. ‘Zo zien we bijvoorbeeld dat zowel deelnemers aan de inwonerraad als niet-deelnemers het wenselijk en noodzakelijk vinden als inwoners betrokken zijn bij besluitvorming over het toekomstige Nederlands energiesysteem. Daarbij hoeven ze niet per se zélf betrokken te zijn: deelnemers en niet-deelnemers vinden het iets wenselijker en noodzakelijker om andere burgers dan zijzelf te betrekken in een inwonerraad. Daarnaast bleek dat alle ondervraagden het nuttig vinden om een toekomstig energiesysteem te ontwikkelen met behulp van een inwonerraad. Deelnemers waren daar iets positiever over dan niet-deelnemers.’
Twijfels over versnellen energietransitie en nieuwe kennis
Deelnemers en niet-deelnemers waren het er in meer of mindere mate over eens dat een inwonerraad kan leiden tot betere beslissingen en een breder maatschappelijk draagvlak. Ook vonden zij dat een inwonerraad goed de meningen van verschillende burgers kan vertegenwoordigen. ‘Wel betwijfelden zowel deelnemers als niet-deelnemers of een inwonerraad de weg naar een toekomstig energiesysteem kan versnellen’, vat Wytse samen. ‘En beide groepen waren neutraal of zelfs negatief over het idee dat inwonerraden nieuwe kennis en expertise kunnen brengen die experts niet hebben. Met name deelnemers zijn hier negatiever over.’
Over het algemeen vonden beide groepen de adviezen van de inwonerraad acceptabel en realistisch. Het advies dat informatie over energie begrijpelijk en toegankelijk moet zijn voor iedereen werd als het meest acceptabel en realistisch beoordeeld, aldus Wytse. Over de vraag of er extra aandacht moet zijn voor de rol van ondervertegenwoordigde groepen in participatieprocessen – bijvoorbeeld mensen met een laag inkomen of vrouwen – waren zowel deelnemers als niet-deelnemers niet onverdeeld positief. ‘Beide groepen vinden het goed om meer moeite te steken in het uitnodigen van ondervertegenwoordigde groepen’, zegt Wytse. ‘Maar zij zijn er in het algemeen niet voor om de mening van deze groepen zwaarder te laten wegen.’
Voorkeur voor adviserende rol
Tot slot: de RUG vroeg deelnemers en niet-deelnemers ook wat de rol van de adviezen van de inwonerraad moet zijn: informerend, adviserend of beslissend. Oftewel: zijn beleidsmakers vrij om te bepalen of ze het advies overnemen? Mogen ze er alleen van afwijken als zij daar een goede reden voor hebben? Of zijn ze verplicht de adviezen over te nemen? Beide groepen ondervraagden waren het meest positief over de adviserende rol’, vertelt Wytse. ‘Een beslissende rol lijkt hen wat te ver te gaan, de informerende rol zien zij waarschijnlijk als te vrijblijvend. Die geeft beleidsmakers te makkelijk de mogelijkheid de adviezen aan de kant te schuiven.’
Meer informatie over het onderzoek
Contact